تا چند روز دیگر عازم حج عمره هستم، چه کنم که سفری پربار و بیادماندنی داشته باشم و چه نکاتی را در سفر رعایت کنم؟

سفرحج به معنای بریدن از همه چیز و پیوستن به خداوند است. حج در حقیقت بزرگترین تمرین توحید و یگانه پرستی است. گردیدن به دور خانه خدا با این پیام که خدایا تنها تو را عبادت می کنم و فقط از تو کمک می خواهم و تنها عاشق تو هستم.

از طرفی نیز سفر معنوی حج, از جهاتی شبیه سفر مرگ و ورود بر بساط قرب خداوند است. در آوردن لباس معمول و پوشیدن دو قطعه ساده لباس سفید و دور کردن زیور ها و تعلقات و دلبستگی و جدا شدن از خانواده و فامیل و همه عزیزان, یادآور سفر مرگ و لقاء الله است. در واقع قطع امید از بازگشت به معنای قطع رابطه با دلبستگی ها و وابستگی ها و اموری است که انسان را اسیر و گرفتار خود می سازد و بال پرواز و عروج معنوی و روحی او را می شکند.

سفرحج, مبازره با روز مرگی و بیرون آمدن از لاک عادت ها و خودبینی و خودپرستی است. اگر سفر روحانی حج را با قطع امید به بازگشت آغاز نمائیم, دیگر دل مشغولی و نگرانی نسبت به آنچه ترک کرده ایم و در وطن و خانه و محل کار جا گذاشته برای ما به وجود نمی آید و همه توجه ما به حج و اعمال آن و اسرار آن است.
نگاه ما در حج باید رو به جلو باشد، نه رو به عقب و پشت سر. بنابراین چیزی از امور مادی و مسائل معمولی زندگی, فکر و ذهن ما را آشفته نمی سازد و همه وجود ما یا حق و توجه به حضور او در همه صحنه ها و اماکن و مشاهد شریف حج و مناسک آن برگردد.
هدف، قطع وابستگی به دنیا و کم کردن تعلقات و تقویت یاد خدا و توجه به اوست و عبادتی مانند حج و عمره به بهترین و عالی ترین وجه، تامین کننده این هدف است.
بالاترین لذت و کمال، در بریدن از غیر خداوند و توجه کامل به او است. موضوعی که آرزوی اولیای الهی و بندگان خاص خداوند است. چنانچه امیر مومنان علی (علیه السلام) و فرزندان گرامی او در مناجات شعبانیه این آرزو را چنین ابراز کرده و بر زبان آورده اند: «الهی هب لی کمال الانقطاع الیک؛ خدای من نهایت بریدن از غیر خود و پیوستن به خودت را روزی ام کن».
بریدن از غیر خداوند و پیوستن به او دارای مراتب بسیاری است و مرتبه کامل آن، از آن معصومین (علیهم السلام) به ویژه محمد و آل محمد (علیهم السلام) می باشد و سفر حج، زمینه ساز چنین گسستن و چنان پیوستنی است.
اولین گام در آمادگی برای انجام هر کار و عملی، شناخت آن عمل و آگاهی از محتوا و ارزش و اهمیت آن است . انسان بدون این شناخت هر چند به طور اجمال و سر بسته نمی تواند به درستی و به صورت کامل خود را برای انجام آن مهیا سازد. به منظور ایجاد آمادگی روحی و معنوی برای سفر روحانی و نورانی عمره باید در اولین گام با محتوای این عبادت بزرگ و اسرار و حکمت ها وآثار و برکات ماندگار و عمیق آن آشنا شد.
همه برنامه‏ها و اعمال دین به ویژه عبادات، هدیه‏اى از طرف خداوند و ره‏آوردى از دیار وحى و ملکوت است. هر عبادتى، ظاهرى دارد که انسان با جسم و قالب خود به آن مى‏رسد و باطن و سرّى دارد که تنها جان‏هاى مشتاق و قلب‏هاى آکنده از محبت خداوند و بریده از غیر او، آن را درمى‏یابند. بهره‏مندى کامل از هر عبادت و رسیدن به عمق و مغز آن، در گرو آگاهى از اسرار آن و تحقّق بخشیدن به آن است.
بخش مهم تزکیه نفوس در پرتو آشنایى با اسرار عبادت و دستورهاى دینى حاصل مى‏گردد و در این میان، حج و عمره ویژگى هایى دارند که پى بردن به راز و رمز آنها را دشوار ساخته است. به همین خاطر، «تعبّد» در این عبادت، بیش از سایر اعمال و برنامه‏هاى دینى است. رسول خدا (صلى الله علیه و آله) هنگام لبیک گفتن به خدا عرض کرد: «لبیک بحجّة حقّاً، تعبّداً و رقّاً؛ خدایا من با بندگى و عبودیت لبیک مى‏گویم و اعمال حج را انجام مى‏دهم».
دوست عزیز!
براى اینکه بهتر به اسرار حج پى ببریم، باید سیره کسانى را که حج راستین انجام داده‏اند، یعنى پیشوایان معصوم (علیهم السلام) را بیاموزیم. آنان هم با آداب حج آشنا بودند، هم سنت‏ها و مستحبات حج را رعایت مى‏کردند و هم فرایض و واجبات آن را به جا مى‏آوردند و در کنار این حکم‏ها و اعمال ظاهرى، تکیه گاه تکوینى و اسرار این احکام را هم در نظر داشتند.1
آشنایى با اسرارِ حج و عمره از زبان فرزند حرم، امام سجاد (علیه السلام)، از لطافت و ظرافت ویژه‏اى برخوردار است. همان روح ستایش گرى که فرزند مکه و منا و زمزم و صفاست. او اهل این خانه و محرم این حرم است؛ پس از راز درون آن، بیش از هر کس دیگر آگاه است؛ «اهل البیت ادرى بما فى البیت؛ اهل خانه از آن‏چه در آن است، آگاه‏تر از دیگرانند».
امام سجاد (علیه السلام)، بعد از سفر حج، «شبلى» را دید و به او فرمود: چه کردى؟2
عرض کرد: از حج برمى گردم.
امام‏ (علیه السلام) فرمود: آیا میقات رفتى؟ آیا لباس دوخته را از تن بیرون آوردى و لباس دوخته نشده (لباس احرام) را در بر کردى؟ آیا غسل احرام انجام دادى؟
شبلى عرض کرد: آرى.
امام فرمود: آیا هنگام کندن لباس دوخته، قصد کردى که از لباس گناه و عصیان بیرون آیى؟
عرض کرد: نه.
حضرت فرمود: وقتى لباس دوخته نشده احرام را بر تن کردى، آیا نیت کردى که جامه طاعت در بر کنى؟
عرض کرد: خیر.
امام پرسید: وقتى غسل احرام انجام دادى، قصد کردى خود را از گناهان شست و شو کنى؟
عرض کرد: نه، من تنها لباس دوخته را از تن بیرون آوردم و لباس احرام را در بر کردم و غسل و نیت احرام کردم؛ آن گونه که دیگران انجام مى‏دهند.
امام فرمود: پس تو احرام نبسته‏اى؛ سپس فرمود: معناى بیرون آوردن لباس دوخته این است که «خدایا! من دیگر لباس گناه در بر نمى‏کنم و از هر گناه توبه کردم» و پوشیدن لباس دوخته نشده، بى رنگ، حلال و پاک احرام، به معناى «پوشیدن لباس طاعت» است.
معناى غسل کردن براى احرام این است که: «خدایا! من خود را از گناهانم شست و شو دادم و نه تنها دیگر گناه نمى‏کنم که گناهان گذشته را نیز از خود دور کردم».
وقتى در میقات تنظیف مى‏کنید، یعنى خود را از نفاق و ریا تطهیر مى‏کنید. نظافت در میقات، تنها پاک و طاهر کردن بدن نیست؛ بلکه نشانه و سمبلى از تطهیر دل است.3
راز لبیک گفتن آن است که: «خدایا! من پیمان مى‏بندم که هر چه طاعت توست بر زبان جارى کنم و هر چه معصیت توست، زبانم را بر آن ببندم. عقد احرام سه جزء دارد؛ پوشیدن دو لباس یا پارچه دوخته نشده، قصد حج یا عمره و لبیک گفتن. با گفتن لبیک، احرام بسته مى‏شود و این عقد احرام است.
حضرت سجاد مى‏فرماید: راز عقد احرام این است که «خدایا! ارتباطم را از غیر تو گسستم و تنهابه تو پیوستم» و سرّ ورود به حرم این است که: «خدایا! من غیبت، بدگویى و عیب جویى احدى از ملت اسلام را نکرده، این کارها را بر خود تحریم مى‏کنم». سرّ طواف، «حق مدار و حق جو بودن و فاصله نگرفتن از مرکزیت توحید» است.
آن امام همام (علیه السلام) وقتى به اسم حجرالاسود و لمس و بوسیدن آن رسید، فریادى زد که نزدیک بود بى هوش شود و امام سجاد (علیه السلام) از شبلى پرسید: مى‏دانى حجرالاسود چیست؟ حجر، یمین الله و دست خداست و معناى دست زدن به آن این است که: «خدایا! من تعهد مى‏کنم که دست به گناه دراز نکنم».
امام‏ (علیه السلام) پرسید: آیا معناى ایستادن در جایگاه و مقام ابراهیم و نماز گزاردن در آن مقام را مى‏دانى؟
شبلى گفت: ظاهرش را انجام داده‏ام؛ ولى نیت هایى را که مى‏فرمایید نکردم.
امام (علیه السلام) فرمود: آیا وقتى در کنار مقام، دو رکعت نماز طواف گزاردى، قصد کردى که ابراهیم گونه نماز بخوانى و بینى شیطان را به خاک بمالى؟
شبلى گفت: خیر. این سؤال به این معناست که آن کسى که در حال نماز، حواسش جمع نیست و خضوع و خشوع ندارد، به جاى ابراهیم (علیه السلام) نایستاده است و اگر ابراهیم گونه نماز نخواند، بینى شیطان را به خاک نمالیده است.
امام (علیه السلام) از شبلى پرسید: آیا بین صفا و مروه، سعى کردى؟
شبلى گفت: آرى.
امام (علیه السلام) فرمود: مى‏دانى راز آمد و رفت بین این دو کوه چیست؟ یعنى: «خدایا! من بین خوف و رجا وبیم و امید به سر مى‏برم». «صفا» یادآور تصفیه و تهذیب روح و «مروه» یادآور مردانگى و مروت است.4
”تقصیر” پالایش درون است؛ یعنى وقت آن است که جمال خویش را در پاى آن جمیل مطلق، قربانى کنى و تارهایى از مو یا قدرى از ناخن‏ها را به نیت او کوتاه کنى. غرور،کبر و نخوت، دیگر جایى براى ماندن در تو ندارد و باید هر چه را غیر اوست از خانه دل بیرون بریزى و دریچه دل را به سوى انوار معرفت و کمال بگشایى.5
”طواف نساء” یادآور مقام و منزلت زن است و باید نخستین ساکن این دیار پاک یعنى «هاجر» را تکریم کنى؛ چه مرد باشى و چه زن . زن، شایسته مقام مادرى است و بوسه بر پایش، بوسه بر دروازه‏هاى بهشت است و هفت مرتبه به نیت این تجلیل و تقدیر، باید کعبه را طواف کنى و در هر مرتبه چون به «حجر اسماعیل» مى‏رسى، تجلّى این عظمت را به نظاره مى‏نشینى. زائران خانه خدا با طواف نساء و نماز آن، وفادارى خود را نسبت به حقوق همسر و خانواده ابراز مى‏دارند و اهمیت آن را به یاد مى‏آورند.6
پرسشگر گرامی!
داشتن مراقبه و محاسبه پیش از سفر عمره و حلالیت طلبیدن از کسانی که بر ذمه انسان حق و حقوقی دارند و ادای حقوق واجبی مانند حق الناس قبل از این سفر روحانی و توبه و استغفار از گناهان و جرم ها و خطاها و درخواست توفیق از خداوند و توسل به اولیای الهی در انجام درست و کامل این عبادت بزرگ و بهره مند شدن از برکات و انوار و آثار آن در دنیا و پس از مرگ و در عالم آخرت نقش بسزایی دارد که باید این امور مورد توجه و دقت قرار گیرد.
امیدواریم سفری پر خیر و برکت و مملو از معنویت و روحانیت داشته باشید.
---------
1- آیت الله جوادى آملى، صهباى صفا، ص 112
2 -میرزا حسین نورى، مستدرک الوسائل، ج 10، ص 166 و آیت الله جوادى آملى، صهباى حج، ص 344
3- صهباى صفا، ص 40
4- همان، ص 51
5- نجف نجفى روحانى، عمره مفرده، ص 119
6- همان، ص 123